Mütercim Hain Midir?
Meşhur bir söz. İtalyanlara nisbet eden var Fransızlara nisbet eden var. “Translator is a traitor…” Tercümenin tabiatından kaynaklanan bir husus bu zannımca. Ama her halükarda sadakatı tercümede başarının birinci kıstası olarak kabul etmeniz bir şarttır. Kaynak dilden hedef dile aktarımda metnin bilvesile mütercimin sadakat eleğinden elenmesi işin tabiatına aykırı değildir. Viagg mütercimin ihaneti bahsinde der ki “bir cerrahın kangren olan bacağı kesmesi sorgulanamadığı, bir tamircinin tesisatın tamirini yaparken suyu kesmesi niçin sorusuyla karşılaşmadığı gibi biri mütercimin ana metinden bazı paragraf ve kelimeleri çıkarması neden kabul görmüyor ve ihanetle tavsif ediliyor?” diyor. İnce bir nükte güzel bir nokta. Ayağı kesilmiş bir insan sağlam bir insana ne kadar benziyorsa kendisinden paragraf çıkarılmış tercümede o kadar asla benzer. Robotik ayaklar robotik eller sağlam el ve ayağa yaklaştırmak için yapılan uğraşlardır. Mütercim de bazen hedef dilde zorlandığı zaman kesmeye biçmeye sonrada bir takım yerleştirmelerle ana metnin ana konusuna ve maksadına yaklaşmaya çalışır. Esasen Nurların tercümesinde bilhassa Mesnevi ve İşaratul İcaz da bunu görmekteyiz. Abdülmecid Efendi bazı yerleri metne sadık kalamama korkusuyla atlamak zorunda kalmıştır. Bunu da ilmine yakışır bir tevazu ile ifade etmekten çekinmemiştir.
1976 NAİROBİ UNESCO TOPLANTISI VE TERCÜMEDE SADAKAT
Londra Mütercimler Derneği Nairobi UNESCO toplantısında tavsiyesinin özet cümlesi bizim bugün baştan sona anlattığımız mevzunun da özet cümlesinin; “MÜTERCİM ÜSTLENMİŞ OLDUĞU ÇALIŞMASINI ORİJİNALİNE SADIK ŞEKİLDE YAPACAĞINI TEMİN EDER!”
Tercüme kültürle alakalıdır, tercüme tarihle münasebattardır. Tercüme bir toplumun değerleriyle de alakalıdır. Ama sadakatın sınırlarını belirleyeceksek bunun bir tek sınırı vardır: “Tercüme her ne olursa olsun, her ne pahasına olursa olsun ASIL METİNLE ALAKALIDIR!” Metinde mütercimin tasarrufu sadakaya darbedir. Metne her darbe metni be müellifi ve okuyucuyu aldatmaktır.. Fizik kitabını tercüme ederseniz ortaya tarihi savaşların çıkma ihtimali ne ise konusu matematik olan bir makale tercümesinde de coğrafi konum çıkma ihtimali odur. Onun için diyoruz ki tercüme kültürden, tarihten, coğrafyadan, politikadan ve ilahiyattan ve vesaire konulardan eğer metni içinde mevzuu varsa alakadardır. Tercüme bunları yeniden öğretmek demek değildir, bunları aktarmak gibi bir derdi de yoktur tercümenin. Tercüme asıl metnin muhtevasında ne varsa onu karşı dile aktarır! Mütercim ana metinde ki tüm bu unsurlara da sadık kalmalıdır (kültürel, dini, sosyolojik vs.) aksi halde farklı bir dünyayı ana metnin dünyası gibi bize sunma ihaneti içine düşebilir.
Dr. Mehmet Rıza Derindağ
